|
|
Grudzień
|
|
4 grudnia - Świętej Barbary
Jak na Barbarę mróz, schów chłopie sanje, a wëpchni wóz.
(Barbara po lodzie, Boże Narodzenie po wodzie)
6 grudnia - Świetego Mikołaja
Mikołaj colemało mróz przëwoła, (czyli wkrótce mróz sprowadzi).
Na Mikołaja zëma wstrzimuje koła (aluzja do pojazdów kołowych i młynów wodnych)
|
|
Styczeń
|
|
1 stycznia
Na Nowi Rok dzéń dłëgszi o kurzi krok, a na Trzë Króle na owczi skok.
Jakô zëma, takié lato. Sëchô zëma, sëché lato. Zgniłô zëma, zgniłé lato. - Pogoda tego dnia wróży o urodzajach. Jeśli dzień jest słoneczny, to rok będzie nieurodzajny, przeciwnie, dzień chmurny i mglisty wróży dobry urodzaj. Grzmot tego dnia zapowiada dobre plony.
|
|
Luty
|
|
2 lutego - świeto Matki Boskiej Gromnicznej
Jak w Gromiczną z daku kapie, niech le jesz stoją w chléwie szkapë.
Jak w Gromiczną taje, biédné będą urodzaje.
Jak w Gromicę chwôcy mróz, będą pola pełné zbóż.
Padający na Gromniczną deszcz zwiastuje rychłą wiosnę, a dzień słoneczny przepowiada bardzo późną wiosnę.
Na Gromiczną robôk przewrôcô sę w zemi na drëgą strónę.
6 lutego - Świętej Doroty
Po swięti Doroce wëschnie piérze na płoce. - z dniem Św. Doroty nastaje już cieplejsza pogoda.
14 lutego - Świętgo Walentego
Na swięti Walk ni ma ju po lodem balk - belek, stropu, czyli od Św. Walentego lód staje sie kruchy, co oznacza nadciągającą wiosnę.
24 lutego - Świętego Macieja
Swięti Macej zëmę tracy, ale czasę podskacy.
Kiej Macej lodu nie topi, jesz dłëgo będą chuchalë w ręce chłopi.
Mróz na Macéja - dlô zimku (wiosny) niédobrô nôdzeja.
Jim wikszé w lutim mrozë, tim krótszô będze zëma. - ogólnie ostre mrozy lutowe zapowiadaja rychły koniec zimy.
|
|
Marzec
|
|
4 marca - Świętego Kazimierza
Na swiętégo Kazmiérza wëlatëje skowrónk spod pierza, ale czasę mu dzóbk zamiarznie.
Na swięti Kazmiérz - mrówka na wiérzch.
12 marca - Świętego Grzegorza
Na swiętégo Grzegorza jidą wisłé (to jest: rzeki) do morza.
Po swiętim Grzegorzu zëma ju ni mô tego gorzu (mocy).
Na swiętégo Grzegorza bież, rëbôku, do morza. - Tego dnia rozpoczynano, zwyczajowo bardzo uroczyście, sezon połowów łososiowych. Przed pierwszym połowem, o wschodzie słońca dokonywano na strądzie (brzegu morza) poświęcenia niewodu. Odbywało sie to bez udziału kobiet.
19 marca - Świętego Józefa
Na swiętégo Józwę przez pole brózda. - W tym dniu rozpoczynano orkę. Nawet przy niesprzyjającej, śnieżnej pogodzie należało odłożyć choćby jedną skibę na niwie. Dawnym zwyczajem pasiecznik zaglądał też tego dnia do uli pszczelich i oczyszczał je pieczołowicie.
Na swiętégo Jopa gdowë i dzewczęta proszą o dobrégo chłopa. - Jest to pomyślny dzień do wypraszania przez kobiety szczęśliwego zamążpójścia.
25 marca - Święto Zwiastowania, Marii
Dzień zwany gwarowo: strëmianny albo roztwórny, uznawany za przełomowy dla wiosennej wegetacji.
Na Roztwórną zemia sę roztwiérô i wëłôżają z ni robôki, a żabom i żnijom odmikają sę pëski zarosłé ob zëmią, budzą sę pszczołë w koszkach i wrôcają boconë. - słowem: cała natura zaczyna sie na nowo budzić do życia.
Strëmianny bez wodë, wojcechowi (czyli kwiecień) bez trôwë.
Kiej będzesz groch sôł w marcu, to go będzesz warzëł w garncu, a kiej w maja, to będzesz go warzëł w jaju. - wczesne sianie grochu daje większe plony.
Nieraz marzec pokôże rzëc (d... - slowo niecenzuralne) - czyli może nieźle dokuczyć.
Ceszi sę starzec jak minie marzec. - Kapryśna pogoda nie służy na ogół ludziom w podeszłym wieku.
Czasem marc dostónie mięsa w zębë. - Czasem już w marcu wypada Wielkanoc, kończy się Wielki Post i jest nadzieja na lepsze jadło.
|
|
Kwiecień
|
|
23 kwietnia - Świętego Wojciecha
Na swiętego Wojcecha mô ju oko w polu swoję ucechę - bo w tym czasie oziminy już się dobrze zielenią.
Wielgô dlô gbura pocecha - grzmot na swiętego Wojcecha. - Grzmoty wiosenne zwiastują dobre urodzaje, a śnieżyca - przeciwnie:
Jeźlë na swiętego Wojcecha sniég padô, co trzeciô kopa na łąkach przepôdô.
24 kwietnia - Świętego Jerzego, czyli Jura
Kiej swięti Jerzi schowô kurę w żëce (w życie) to zboża będze obfice.
Na swięti Jur kuńczy sę żur - czyli bywa zazwyczaj koniec postu.
25 kwietnia - Świętego Marka
Na swiętégue Marka seje sę uostatniô jarka - ostatnie zasiewy jare.
Sadz bulwë (ziemniaki) we wiliję swiętégue Marka - to będze pod krzôczkę miarka.
Swięti Marek szedł na folwarek, obzérał żëtko czë urosło wszëtko (czy oziminy już się zazieleniły).
|
|
Maj
|
|
Môj, môj, w piécku napôlôj, dzurë utikôj, krowom sana dôj.
W maju sniég to gnój na żëto.
Kiepska sławę mają dni 13-14-15 maja (Pankracy, Serwacy i Bonifacy). Od zimna panującego najczęściej w tych dniach Kaszubi nazywaja je żartobliwie swięti złodzeje. Przymrozki sa wówczas najgroźniejszym niebezpieczeństwem dla kwiatostanu drzew owocowych. Starym zwyczajem rozpala się niekiedy ogniska w sadach, aby ochronić od mrozu kwiecie na drzewach.
|
|
Czerwiec
|
|
W I połowie czerwca zwykle wypada Boże Ciało:
Na Boże Ceło możesz sę kąpac smiało.
Po Bożim Cele będze cepła wiele.
24 czerwca - Świetego Jana
Na Jana zabierz sę do sana. - przypomnienie o tym, że czas na sianokosy.
|
|
Lipiec
|
|
10 lipca - Święto Siedmiu Braci Męczenników
Kiej na Sétmë Bracë Spiącëch padô, będze padało sétmë nedzél.
25 lipca - Świetego Jakuba oraz
26 lipca - Świetej Anny
Jakub secze, Anka piecze.
Na swięti Jakub chleba nie kup, zemiel i upiecz.
Na Jakuba smieje sę z biédë Kaszuba.
|
|
Sierpień
|
|
4 sierpnia - Świetego Dominika, stąd w niektórych rejonach okres żniwny nazywał się Domnik.
15 sierpnia - Świeto Matki Boskiej Zielnej: Zélnô albo Żniwnô
16 sierpnia - Świetego Rocha
Swięti Roch rozsëpie groch.
Po Swiętim Rochu wszędze je dosc grochu. - do tej pory powinien być już zebrany groch.
24 sierpnia - Świętego Bartłomieja
Od Bartłomienia woda robi sę zëmnô.
Na Bartłomienia ostatni rôz jeleń skôcze do wodë.
Po Bartłomieniu trzëmaj rękawice w kieszeni - zbliżają się już jesienne chłody.
Bartôsz kôże jaja składac w kosz - gospodynie zaczynają gromadzić zapasy jaj na zimę.
|
|
Wrzesień
|
|
5 września - Świętego Wawrzyńca
Swięti Wawrzińc kôże na bulwë z koszem przyńc. - Rozpoczyna sie pora wykopków ziemniaczanych.
Niech le przińdze Wawrzińc, wnet będze lata kuńc.
Wawrzińc wije z orzechów wińc.
8 września - Święto Matki Boskiej Siewnej.
Pora rozpoczęcia siewów jesiennych, słynny odpust w Swarzewie koło Pucka.
29 września - Świętego Michała
Swięti Michôł grańce rozpichô. - Tradycyjne prawo ludowe dozwalało kiedyś po Świetym Michale wypasać bydło także poza własnym polem.
Swięti Michôł opaleniznę spichô. - Słońce traci już swoją moc.
Michôł kichô z gôrë. Michôł z pieca babë spichô. Jest to nawiązanie do wiatrów często wiejacych w tym okresie. Wiatr wiejacy w tym dniu od wschodu zapowia tęgą zimę, a wiatr południowy zwiastuje zimę łagodną.
Noc widna na Michała - zima długo bedzie trwała.
W tym czasie rybacy łowili wegorze, które nastepnie solili i spożywali dopiero w zapusty.
|
|
Październik
|
|
8 października - Świętej Brygidy
Po swięti Brëgidze babié lato jidze. - Pierwsza połowa października zwana jest babim latem, podobnie jak w całym kraju.
|
|
Listopad
|
|
2 listopada - Zaduszki, zôdëszny dzeń, poświęcony pamięci zmarłych.
11 listopada - Świętego Marcina, môrcynki
Na swiętégo Môrcëna od gąsków czôrnina.
Na swiętégo Môrcëna wiele gęsy sę zarzina. Na całym Pomorzu był zwyczaj bicia i spożywania gęsi świętomarcińskiej, a z jej krwi sporządzano czôrninę, czyli czarną polewkę przyprawioną suszem owocowym.
Môrcën rôd na biôli szkapi jezdzy - czyli tego dnia śnieg lubi popruszyć. Jeśli więc istotnie Môrcën przejachôł na biôlim koniu, to trzeba spodziewać się śnieżnej zimy, jeśli zaś na czôrnim koniu, to zima będzie bezśnieżna.
Od Môrcëna nowa pierzëna. - z powodu listopadowych chłodów przyda się nowa pierzyna.
25 listopada - Świętej Katarzyny
Na swiętę Katarzënę szëkuj cepłą pierzënę.
|
na podstawie książki "Rok obrzędowy na Kaszubach" Longina Malickiego
wydanej przez Wojewódzki Ośrodek Kultury w Gdańsku w 1986 roku
powrót
|
