|
Mądrość ludowa wypracowała optymalne formy zabudowy mieszkalnej: chałupy, zwanej na Kaszubach: chëcz.
Materiał na budowę chëczy wybierano tani i dostępny : drewno, glina, słoma, trzcina, ale wykorzystywano do maksimum jego możliwości w zakresie izolacji termicznej, a konstrukcja zrębowa zapewniała potrzebną wytrzymałość mechaniczną.
Na północy popularne było budownictwo szachulcowe
"w kratkę": bielone ściany z gliny osadzonej w ciemnych ramach konstrukcji z belek.
Dopiero od połowy XIX wieku do budownictwa weszła cegła: stawiano dalej konstrukcję drewnianą, ale przestrzenie między belkami wypełniano cegłą, tworząc tzw. "pruski mur".
Na północy regionu typowy był dom szerokofrontowy, dwu- lub trzy-izbowy, przedzielony sienią, z tzw. czarną kuchnią. Na południu przeważały domy wąskofrontowe z podcieniami - wystôwkami.
Chëcz pasowała optycznie do otoczenia, stanowiąc harmonijny element krajobrazu. Potrzeby estetyczne mieszkańców powodowały, że zdobiono szczyty domów, nadokienniki i drzwi, malowano ściany i ramy okien (w celach konserwacyjnych, ale także estetycznych), a obejścia były schludne, często z kwiatowym ogródkiem.
Zagrodę uzupłniały budynki gospodarcze z półkolistymi "lukami" w strzechach, kurniki, drewutnie, pasieki, kapliczki przyzagrodowe.
Rozplanowanie wnętrza chëczy było nader funkcjonalne: jeden potężny piec wbudowany w ścianę ogrzewał dwa pomieszczenia.
W kuchni przygotowywano na nim posiłki, wędzono mięso i pieczono chleb, a na zapiecku można było w cieple poleniuchować.
Wewnątrz izby stały malowane kaszubskie meble: szelbiągi - kredensy, szlabanki - rozsuwane ławy, które służyły do spania dzieciom, zydle, skrzynie, kołyska.
Na półkach stała czarna lub malowana ceramika, były serwetki, obrusy, narzuty haftowane pięknym motywem kaszubskim, był kołowrotek lub nawet warsztat tkacki i koniecznie święte obrazy przyniesione z jakiegoś odpustu.
Wszystkie te cuda można obecnie zobaczyć w skansenach, muzeach i izbach regionalnych.
|
|
|
początek
|
Wyroby kultury materialnej: stroje, narzędzia pracy, zaspokajając codzienne potrzeby życiowe, odzwierciedlały naturalne dążenie do piękna i funkcjonalności, a zróżnicowanie regionalne podkreślało przynależność do odrębnych grup etnicznych.
|
|
|
Niegdyś po stroju poznawało się wszystko: miejsce pochodzenia, stan cywilny i status społeczny. Na Kaszubach strój ludowy wyszedł z użycia przed 100 laty.
Kobieta nosiła spódnicę za kolana, szeroką, jednobarwną (ilość halek pod spód- nicą świadczyła o zamożności) i białą bluzkę o szerokich rękawach, wiązanych w mankiety wstążką w kolorze spódnicy. Na to nakładała gorsecik - liwoczk pluszowy, haftowany, oraz biały fartuszek. Na nogi: białe wełniane skarpety - zoki i czarne buty. Dziewczyna (brutka) zdobiła głowę wiankiem, a mężatka (białka) zakładała na głowę czepiec. Najbogatsze wieśniaczki - gburki nosiły "złotnice" - czepce haftowane złotą lub srebrną nicią, bardzo kosztowne, przekazywane z matki na córkę lub synową przez kilka pokoleń.
Mężczyzna nosił białą płócienną koszulę wiązaną pod szyją tasiemką i białe spodnie (buksy) wpuszczane w czarne buty z wysoką cholewą (skorznie).
Na wierzch wkładał granatową sukmanę (seknia), na podszewce, zdobioną mosiężnymi guzikami, która przechodziła w rodzinie z ojca na syna. Na głowie nosił czarny filcowy kapelusz, a jeśli był kawalerem - zdobił go piórkiem.
Strój kobiecy i męski był bogato haftowany.
|
Haft kaszubski, bardzo rozpowszechniony w terenie, wywodzi swoje tradycje z klasztorów norbertanek w Żuko- wie i benedyktynek w Żarnowcu. Ma swoje charakterystyczne motywy, zrodzone z pierwowzoru roślinnego, ale przetworzone, przesunięte ku abstrakcji: tulipany, margerytki, róże, owoce granatu, serca w kratkę, drobne wisienki, żuki, słońca i czarne zawijane wąsy.
Na prawie całych Kaszubach obowiązuje jednolita siedmiobarwna kolorystyka haftu: trzy odcienie niebieskiego, czerwony, zielony, czarny i żółty (z wyjątkiem Wdzydz Kiszewskich, które mają swoją wielobarwną szkołę haftu stworzoną przez Teodorę Gulgowską, oraz "bursztynowego" haftu borowiackiego)
...więcej o hafcie ....
|
początek
|
Głównym zajęciem Kaszubów było i jest rybołówstwo morskie i śródlądowe. Zajmowali się także bartnictwem i rolnictwem, choć ziemia tu mało urodzajna: pod żyto, owies i ziemniaki.
Ważną dziedziną wytwórczości ludowej na Kaszubach było garncarstwo. Obecna ceramika kaszubska nawiązuje do tradycji: jest gładka czarna, albo wielobarwna zdobiona motywami stylizowanych tulipanów, lilii wodnych, "różdżki bzu", rybiej łuski i "wianka kaszubskiego" uwitego z drobnych kwiatków przeplatanych wąskimi listkami. Najsłynniejszy warsztat garncarski, o europejskiej sławie, znajduje się w Chmielnie koło Kartuz, prowadzi go rodzina Neclów.
Plecionkarstwo to kolejne rzemiosło charakterystyczne dla regionu kaszubskiego. Podstawowym materiałem na plecionkę są korzenie sosny, a na osnowę - często korzenie jałowca lub brzozy. Pozyskiwanie korzeni - to bardzo ciężka praca. Niegdyś wyplatano z korzeni tylko przedmioty użytkowe, głównie kosze. Dziś wyrabiane są również różnokształtne talerze, wazony i dzbanki. Jeden z twórców, pan Mieczysław Ostrowski mieszka we Wielu. Znaczący ośrodek plecionkarstwa znajduje się we Wdzydzach Kiszewskich.
"Chcemë le so zażëc" - to popularne na Kaszubach powiedzenie towarzyszy rytuałowi zażywania tabaki. Wielu Kaszubów, także białki zażywają tabakę, co podobno ożywia bystrość umysłu. Kiedy w 1996 roku rząd polski ogłosił zakaz produkcji tabaki, Kaszubi byli bardzo niezadowoleni, wnosili szereg protestów do władz, wysłali nawet do Sejmu pewną ilość tabaki (w ozdobnych regional- nych tabakierkach) aby panowie posłowie zażyli i bystrzej spojrzeli na problem. I pomogło: parlament wycofał tabakę z listy zakazanych używek.
Wyrób tabakierek i rożków do tabaki z rogu bydlęcego był niegdyś powszechny na Kaszubach. Obecnie tajemnica ich wyrobu jest w posiadaniu nielicznych twórców, jeden z nich mieszka w Brodnicy Górnej, inny w Sierkowicach. Najpierw trzeba bydlęcy róg gotować, aby stał się plastyczny. Gorący bierze się w imadło, wbija na klin i szybko skrecając w prasie - spłaszcza. Osobnych zabiegów wymaga wywijanie "nosków" - zagiętych końców rożków.
|
|
|
początek
|
|
Rzeźba ludowa - to przede wszystkim tradycyjne świątki i "bożomęki" czyli krzyże przydrożne, których wiele zachowało się w terenie. Ekspresję osiągają prostotą bryły, symetrią, rytmiką powtarzanego ornamentu.
Prace artystów ludowych można zobaczyć i zakupić na jarmarkach regional- nych, w szczególności na sierpniowym Jarmarku Dominikańskim w Gdańsku.
Jeden z najsłynniejszych obecnie rzeźbiarzy ludowych, pan Józef Chełmowski, mieszka w Brusach. Najchętniej rzeźbi kaszubskie anioły. Jego prace stanowiły część papieskiego ołtarza na sopockim hipodromie.
W Redzie mieszka pan Izajasz Rzepa - spod jego dłuta wychodzą drewniani drwale, madonny, krzyże, rzeźbione sprzęty i chmary ptaków.
Pan Leon Golla z Władysławowa rzeźbi postacie i scenki ze życia rybaków.
W muzeach i zbiorach prywatnych znajduje się wiele rzeźb Apolinarego Pastwy z Wąglikowic: chrystusiki wrzeźbione w łuk kapliczki, świątki, piety i nieliczne figurki o tematyce świeckiej.
Popularną dziedziną sztuki ludowej było bursztyniarstwo oraz malarstwo na szkle, które obecnie rozwijają się wtórnie, nawiazując do tradycji.
Kaszubski rodowód ma znany artysta malarz Marian Mokwa (1889-1987), urodzony w Malarach koło Górek nad jeziorem Wdzydze, później zamieszkały w Wolnym Mieście Gdańsku, a po II wojnie - w Sopocie. Ten niezwykle popularny malarz-marynista już w okresie międzywojennym otworzył w Gdyni galerię marynistyczną, jedną z pierwszych na świecie. Pozostawił po sobie ogromny dorobek ponad 9000 obrazów olejnych i akwarel, rozproszonych po całym świecie, głównie w zbiorach prywatnych.
|
początek
powrót
|
