Indeks   Dzisiaj   Kult.materialna   Hafty   Kuchnia   Kult.duchowa   Bajki   Rok obrzędowy   Rok w przysłowiach   WWW

HAFTY KASZUBSKIE Haft żukowski     Haft wejherowski     Haft borowiacki     Technika haftowania     Złotogłowie   Oto wzory i motywy najstarszej na Kaszubach, żukowskiej szkoły haftu, zapoczątkowanej przez norbertanki, około 1209 roku sprowadzone do Żukowa przez księcia Mściwoja I z poznańskiego Strzelna. Zakonnice żukowskie, które dobrze się zapisały w historii Pomorza Wschodniego, między innymi zajmowały się haftem. O ich kunszcie świadczy do dziś bogaty zbiór szat liturgicznych z wieków XVII i XVIII zachowany w skarbcu poklasztornego kościoła, udostępniany do oglqdania. Mniszki prowadziły przy klasztorze szkołę dla panien z dworów szlacheckich i domów patrycjatu gdańskiego, również dziewczęta pozostające pod ich opieką ucząc haftu. Tradycje hafciarskie kontynuowały takie po kasacie klasztoru, w 1834 roku, ostatnie z zakonnic, pozostawione na dożywociu. Uczennicami ich były już jednak nie szlachcianki, a dziewczyny z okolicznych wiosek. Te zaś wzory, wyszywane ongiś jedwabiem i szychem na atłasach i aksamitach, przenosiły barwionymi domowym sposobem nićmi na szare, lniane płótno. Od innych szkół: wdzydzkiej, wejherowskiej i puckiej, haft żukowski różni się nie tylko przewagą kolorytu niebieskiego, ale również pewną powściągliwością, chciałoby się powiedzieć - elegancją. W hafcie żukowskim występuje siedem kolorów: trzy niebieskie, czerwony, zielony, żółty i czarny. Wyjątek stanowi motyw róży, na naszych planszach niebieski, który można wyszywać nicią czerwoną cieniując natężenie barwy. Nie są obojętne odcienie kolorów - niebieskie powinny być z lekką domieszką ultramaryny i od bladoniebieskiego natężać się do granatu, czerwień nie powinna być zbyt jaskrawa, raczej z dodatkiem karminu, zieleń musi być nie za jasna i lekko zgniła, żółć słoneczna, a czerń smolista. początek         Haft wejherowski ma tradycje najmłodsze, odmienne nie tylko od żukowskich, ale również od wdzydzkich, które w pierwszych latach dwudziestego stulecia stworzyła żona nauczyciela we Wdzydzach, malarka Teodora Gulgowska. Wejherowo swój odmienny haft zawdzięcza Franciszce Majkowskiej (zm.1967), siostrze wybitnego pisarza i działacza kaszubskiego Aleksandra Majkowskiego, któremu towarzyszyła przez długie lata w jego pracy dla Kaszub. Franciszka Majkowska prowadziła kursy haftu kaszubskiego i przyczyniła się do popularyzacji kaszubskiej sztuki ludowej poprzez organizację wielu wystaw. Hafty kaszubskie szkoły wejherowskiej są, podobnie jak żukowskie czy puckie, siedmiobarwne, z tym jednak, że niektóre z tradycyjnych barw mają tu inne odcienie. Kolor czerwony powinien być jak najbardziej intensywny, nawet jaskrawy, a kolor żółty - cytrynowy, a nie słoneczno-złoty. Poza tym obowiązują, tak jak gdzie indziej, trzy kolory niebieskie - od jasnoniebieskiego do granatu, kolor zielony - nie za jasny, lekko zgniły, oraz smolisty kolor czarny. O odmienności haftów wejherowskich decydują też inne proporcje kolorystyczne: znacznie więcej w nich żółci i czerwieni niż w haftach z Pucka czy Żukowa. Inne są zestawienia kolorów (np. łączy się we wzorze tulipana kolor niebieski z żółtym). Wejherowskie serwety odróżniajq się także stylizacjq rysunku niektórych motywów, szczególną różnorodnością liści (np. dębu, borówek, pokrzywy) i "cieniowaniem" różnymi kolorami przede wszystkim gałązek i łodyg. W ogólnym wyrazie haft wejherowski, mimo pozostawania przy siedmiobar- wnym schemacie, jest bardziej kolorowy, chciało by się powiedzieć - wesoły.   początek           Haft szkoły borowiackiej - popularny na terenach Borów Tucholskich, wywo- dzi się całkowicie z haftu kaszubskiego. Wszystkie jego elementy są w rysunku identyczne z haftami szkoły wdzydzkiej, zaś różnią się od nich kolorami. Jako najbardziej reprezentatywne, "czyste" w swym wyrazie, uznać trzeba bez wątpienia wzory skomponowane przez Honoratę Bloch, prekursorkę tej szkoły. Charakteryzują się one bardzo ujednoliconą i sharmonizowaną gamą odcieni barw żółtych, pomarańczowych i ciemnobeżowych. Najczęściej stosowane motywy to: rozeta, serce, tulipan, słonecznik, pąk i chaber. Haft ten wyróżnia się płynnymi liniami rysunku, dzięki czemu sprawia wrażenie miękkości i lekkości. Konsekwencja w stosowaniu tych zasad przyczyniła się do stworzenia wyrazistego stylu, o wysokich wartościach estetycznych. początek     Technika haftu kaszubskiego jest dosyć prosta. Podstawowym jest ścieg angielski, zwany przez hafciarki ludowe "płaskim". Łodygi kwiatów, wąsy, obwódki wokół wisienek i innych motywów wykonuje się ściegiem wodnym, siatki - ściegiem "Janina", a punkty, które hafciarki na Kaszubach nazywają "piegami" - węzełkami. Na lewej stronie płótna wzór powinien wyglqdać prawie identycznie jak na prawej, nie plątać się w supłach i węzłach. Właśnie ta lewa strona jest najlepszym sprawdzianem technicznym umiejętności hafciarki, lub hafciarza, bo na Kaszubach trafiają się również znakomicie wyszywający mężczyźni. Brzegi haftów kaszubskich wykańcza się najczęściej mereżką z zakładem zależnym od wielkości serwety, o szerokości od 1,5 do 4 cm. Serwetki czy bieżniki można również wykańczać ściegiem angielskim ("płaskim") lub frędzlami, stosowanymi też przy poduszkach i makatach, lecz są one mniej praktyczne w praniu. Hafciarki tucholskie chętnie wykańczają swoje serwety z szarego płótna szydełkowaną koronką z grubej, również lnianej nici. Hafty złote bardzo pięknie prezentują się na szarym płótnie, ale w przypadku użycia płótna białego nie tracą uroku. Szale i chusty wykonywać można na suknie białym lub czarnym, są nadzwyczaj efektowne. początek         Kaszubki na głowach nosiły haftowane czepce, czyli złotogłowia, albo złotnice. Ten rodzaj nakrycia głowy był znany w Europie już od XIV wieku, a I połowie XIX wieku był jeszcze w powszechnym użyciu prawie na wszystkich ziemiach Polski. Starsze Kaszubki z dumą nosiły je w niedziele i świeta jako najgodniejsze nakrycie siwych włosów, a dla młodych - pozostały jako wspomnienie najefektowniejszej części stroju ich matek i babć. Nazwa "złotogłowie" pochodzi od materii przetykanej złotą nicią. Szyte było z aksamitu, jedwabiu, brokatu lub sukna, w kolorze czarnym, granatowym, niebieskim, ceglastym lub sepii. Brzegi obszywano delikatna koronką ze złotych lub czarnych, jedwabnych nici. O pięknie czepca decydował przede wszystkim jego wykwintny haft: złotą, srebrną, rzadziej jedwabną nicią. Motywy zdobnicze były na ogół typu roślinnego. Dawniej wykonywano je w pracowniach klasztornych Żukowa i Żarnowca, później w rejonowych świeckich ośrodkach hafciarstwa. Złotogłowie było bardzo kosztowne, cena jego była prównywalna z ceną jednej krowy (do 10 talarów).   początek         Źródłem dla opracowania tekstu i dla rysunków były wydawnictwa Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego Oddziału Miejskiego w Gdańsku: Teczki haftu kaszubskiego szkoły: żukowskiej, wejherowskiej i borowiackiej, 1974-75r z komentarzami autorstwa: Izabelli Trojanowskiej i Kazimierza Ostrowskiego. Katalog wystawy "Haft kaszubski" Wojciecha Błaszkowskiego - 1965r. powrót