|
Kaszubi są grupą etniczną o silnym poczuciu odrębności kulturowej i językowej. Język kaszubski, najbardziej odrębny z dialektów języka polskiego (choć genetycznie silnie z nim związany), uznawany jest za język przejściowy między językiem polskim a wymarłymi językami wschodnich gałęzi dawnych Pomorzan. Jest bardzo zróżnicowany terytorialnie (ukazują się nawet słowniki i tłumaczenia z kaszubskiego na kaszubski).
|
|
|
To je krótci, to je dludzi
To kaszebska stolëca
To sa basë, to sa skrzypci
To oznôczô Kaszeba
To je rydel, to je tycz
To sa chojnë, widly gnojne
To je prosté, to je krzëwé
To je tylne kolo wozne
To sa hôci, to sa ptôci
To sa prusci póltrojôci
To je kleka, to je wól
To je cale, a to pól
To je male, to je wieldzi
To sa instrumenta wszelci.
|
Do zachowania odrębności językowej i kulturowej przyczyniło się w XVII wieku wprowadzenie języka kaszub- skiego do kościoła ewangelickiego dzięki pastorom Szymonowi Krofeyowi i Michałowi Mostnikowi, a w XIX i XX wieku utrwaliła go działalność wielu uczonych, pisarzy, regionalistów.
|
|
Kaszubi, w odróżnieniu od wielu innych regionów, mają swoją literaturę pisaną i drukowaną. Za ojca jej uważany jest Florian Ceynowa (1817-1881).
W latach 1852-1902 żył i tworzył Hieronim Derdowski, pisarz pochodzący ze wsi Wiele, gdzie stoi jego pomnik, autor epopei kaszubskiej "O panu Czorlinscim co do Pucka po sece jachoł". W tym roku przypada 150 rocznica urodzin i 100 rocznica śmierci tego pisarza.
Jego następcą i kontynuatorem był Aleksander Majkowski (1876-1938), lekarz, pisarz i działacz kaszubski, który napisał popularną powieść
"Zycie i przygody Remusa".
Bernard Sychta (1907-1982), ksiądz rodem z Siera- kowic, badacz języka i folkloru kaszubskiego, opra- cował 7-tomowy "Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej", wydany w latach 1967-76, bogaty we frazeologię, przysłowia, wiersze i opowiadania.
|
|
Współczesna literatura kaszubska to między innymi powieści Augstyna Necla (1902-1976), rybaka z Władysławowa: "Kutry o czerwonych żaglach", "Nie rzucim ziemi", "Okrętownicy spod nordowej gwiazdy" i inne. Pisarz został odznaczony za swoją twórczość Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, oraz Komandorią I Klasy Orderu św.Grzegorza - wysokim odznaczeniem papieskim.
Ze środowiskiem kaszubskich twórców związane są nazwiska Jana Piepki, Franciszka Fenikowskiego, Lecha Bądkowskiego, Jana Drzeżdżona.
W Wejherowie odbywają się doroczne konkursy prozatorskie imienia Jana Drzeżdżona. Pokłosiem tych konkursów jest antologia prozy kaszubskiej "Dërchôj królewiônko" opracowana przez Eugeniusza Pryczkowskiego.
|
Kaszubski rodowód ma Günter Grass, pisarz niemiecki, laureat literackiej nagrody Nobla w 1999 roku, którego matka była Kaszubką, a jej krewni mieszkaja jeszcze w okolicach Firogi koło Gdańska i pisarz utrzymuje z nimi kontakt.
Urodził się w 1927 roku we Wrzeszczu. Rozgłos i sławę przyniosła mu "gdańska trylogia", a w szczególności jej pierwsza część: "Blaszany bębenek" (wyd. 1959r). Gdańsko-kaszubskie powieści Grassa wciąż cieszą się ogromnym powodzeniem, osiągają w Niemczech, również w Polsce, wysokie nakłady. W 1985 roku Günter Grass otrzymał "Medal Stolema", a w 1993 - medal "Poruszył wiatr od morza", oba przyznawane przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie w Gdańsku.
|
|
|
|
|
Kultura duchowa Kaszubów znajduje bogaty wyraz w baśniach, podaniach, przysłowiach i pieśniach.
Płynna jest granica między baśnią a podaniem. Podanie o tyle przewyższa baśń, że bliższe jest prawdy w mniemaniu ludu. O podaniu mawia Kaszuba: "To nie je powjôstka, to je prôwda".
Popularne są opowieści o stolemach, ludziach - olbrzymach, którzy niegdyś mieli zamieszkiwać te ziemie, o zaklętej królewiance, o zapadłym zamku, o uśpionym wojsku, o stworzeniu kaszubskiej ziemi.
Szczególną symbolikę posiada na Kaszubach diabeł, występujący tu jako Purtk, Smętk, albo pod jeszcze innymi postaciami. W terenie rozsiane są "diabelskie kamienie" - wielkie głazy narzutowe, z którymi związano wiele legend.
...poczytaj bajki kaszubskie ....
|
początek
Muzyka kaszubska, o prostej melodyce i statecznym rytmie, jest mało znana poza regionem. Tańce regionalne trudno nazwać skocznymi, choć wiele z nich ma szybkie tempo. Większość z nich coś ilustruje: pracę (szewc, owczarz), obrzęd (rybacki tunc), lub ma charakter zorganizowanej zabawy (okręc so wkół).
Pieśni kaszubskie mówią o pracy, o uczuciach i o pięknie tej ubogiej, ale malowniczej ziemi.
W zestawie instrumentów kapeli ludowej na Kaszubach, obok skrzypiec, klarnetu, basetli, akordeonu, ewentualnie trąbki, występują instrumenty gdzie indziej nie znane. Są to ozdobne i zabawne diabelskie skrzypce, mające wbrew nazwie charakter perkusyjny, oraz burczybasy - beczułki z przetknietym od środka przez denko ogonem z końskiego włosia, którego pociąganie powoduje burczący rezonans.
Ponadto używane są długie pasterskie trąbity zwane tu bazunami. Takie instrumenty, na podobieństwo dawnych, powstają w warsztacie pana Augustyna Mielewczyka w Kartuzach.
Ale nie tylko tradycja ma głos. Muzyka kaszubska żyje, rozwija się i promuje swój region. Dbają o to młodzi ludzie z wielu zespołów pieśni i tańca, między innymi: "Gdynia", "Jantar", oraz "Chëcz" - pierwszej kapeli grającej muzykę rockową z kaszubskimi tekstami.
Oto melodie kaszubskie w formacie *.mid:
*1*
*2*
*3*
*4*
*5*
*6*
*7*
|
|
|
początek
|
Religijność Kaszubów, w połączeniu z uporem i pracowitością, umożliwiła przetrwanie ich tożsamości w trudnych wiekach, gdy ich ziemie leżały się na pograniczu polsko-niemieckim, oraz w okresie zaboru pruskiego. Na tych ziemiach przez wieki współistniał katolicyzm i luteranizm, kultura słowiańska i germańska, rywalizowali ze sobą Kaszubi i Niemcy.
|
|
|
Chrześcijaństwo pojawiło sie na tych terenach jeszcze przed misją świetego Wojciecha, przed rokiem 997.
Pierwotnie Pomorze należało do diecezji kołobrzeskiej, utworzonej w 1000 roku. W XVII i XVIII wieku napłynęła z Zachodu nowa duża fala osadników wyznania luterańskiego. W okresie zaborów, po roku 1772 władze pruskie popierały kolonizację tych ziem przez Niemców, powstało wiele nowych gmin ewangelickich. Wytworzył się stereotyp: Kaszub-katolik (około 30% ludności) i Niemiec-ewangelik.
W XX wieku miały miejsce kolejne duże przemieszczania się ludności, a po roku 1945 ogromna większość ewangelików wyemigrowała na Zachód. Pozostały po nich świątynie, obecnie służące katolikom, o charakterystycznych cechach architektury i wnętrza (halowe, często z wewnętrznymi balkonami).
W zakresie życia duchowego Kaszubi, jak każdy lud pozostający w bliskim kontakcie z żywiołami przyrody, szukają wyjaśnienia sensu życia w sferze duchowej. Tam też szukają wsparcia w codziennych zmaganiach z losem, wiedząc z doświadczenia, że ludzkie możliwości są tu daleko niewystarczające.
"Jeśli nie umiesz się modlić, idź nad morze" - tak powiadają starzy Kaszubi, ludzie morza. Nietrudno dostrzec przejawy religijności Kaszubów.
W czerwcu, na Świętego Piotra i Pawła z Jastarni wyruszają przystrojone łodzie morskiej pielgrzymki rybaków przez wody Zatoki do puckiej fary.
Na przełomie maja i czerwca, na odpust Świętej Trójcy, tak jak przed wiekami ciągną tłumne pielgrzymki piesze do Kalwarii Wejherowskiej, a we wrześniu - do sanktuarium Matki Bożej w Swarzewie koło Pucka.
Wielką czcią otaczana jest gotycka figurka Matki Bożej Królowej Kaszub w Sianowie koło Kartuz. We wsiach stoją kapliczki: duże i małe, także zupełnie maleńkie, wmurowane we wnękę w ścianie domu, a krańców wsi strzegą przydrożne krzyże.
początek
|
powrót
|
|
|
